تاریخچه حاجی فیروز به دوران پیش از اسلام و عصر ساسانیان بر می شود - تور آسیایی ارزان

با نزدیک شدن به نوروز فضای شهرها حال و هوای متفاوتی به خود می گیرد. شلوغی رفت و آمد برای اتمام کارهای ناتمام تا پیش از شروع سال نو، تکاپو و جنب و جوش برای خریدهای نوروزی و...در آخرین روزهای سال به بخشی از زندگی تبدیل می شود. شلوغی هایی که حضور حاجی فیروز کسی که صورت خود را سیاه می نماید و لباسی قرمز رنگ به تن دارد و دایره زنگی یا دفی در دست می گیرد و آواز می خواند، بخشی جدا نشدنی از آن است.

فرد سیه چرده ای که سالی یکبار آن هم در روزهایی که همه افراد درگیر مشغله های خود هستند می آید تا بشارت نوروز را بدهد و در این میان خودش هم به شکل مقطعی به نان و نوایی برسد، چرا که به نظر می رسد در سالیان اخیر چهره این اسطوره با تکدی گری گره خورده است.

بنابر اعتقاد بعضی محققان، حاجی فیروز از ترکیب دو واژه حاجی از ریشه یونانی hagios به معنای مقدس و فیروز تشکیل شده است. باوجود اینکه حاجی فیروز آشناترین لقب این پیغام آور بهار است اما بعضی دیگر این اسطوره را با عناوینی همانند عمو نوروز، ننه نوروز یا بابا نوروز نیز می شناسند.

در استانهای مختلف کشور اما موضوع فرق دارد؛ حاجی فیروز در خراسان با نام جیگی جیگی نه نه خانم، در گیلان عیار آتش باز، در زنجان و آذربایجان ناری نارکه و در مراغه بشیر شناخته می شود.

تاریخچه حاجی فیروز به دوران پیش از اسلام و عصر ساسانیان برمی شود. هر چند براساس منابع موجود، حاجی فیروز عصر ساسانی سیه چرده نیست. او مردی خوش سیما است که با فرا رسیدن نوروز بزرگ (ششمین روز نوروز بنابر گاهشمار ایرانی) به عنوان پیغام آور فرخنده بهار نزد پادشاه می رفته و نوید سال نو را به شاه می داد.

البته نظرات متفاوت دیگری هم درباره پیشینه حاجی فیروز وجود دارد. بعضی پررنگ شدن حضور این شخصیت را مربوط به زمان اتمام حرمسراداری پس از عهد قاجار می دانند که نوکران آواره برای امرار معاش مجبور بودند نقش حاجی فیروز را بازی نمایند.

بعضی دیگر معتقدند که حاجی فیروزها از بردگان سیاه پوست آفریقایی تبار بودند که برای جلب توجه، شاد کردن و در نتیجه مصون ماندن از آزار صاحبان خود، پایکوبی ها و آوازهای مخصوص داشتند و همین امر هم سبب شده بود تا نوازندگان دوره گرد ایرانی هم برای تقلید از این سیاه پوستان، صورت خود را سیاه نموده و حرکات آنها را اجرا نمایند. بنابراین، این موضوع یکی از دلیلی است که حاجی فیروز صورت خود را سیاه می نماید.

با این حال حتی اگر صورت و شمایل حاجی فیروز را نبینید، یک آواز تعیین حضور او را به شما یادآوری می نماید. آوازی که البته در شهرهای مختلف کشور تفاوت هایی دارد:

اربابِ خودم سلامُ علیکم

علیکمُ السلام پیر شی ایشالا

اربابِ خودم سرتوُ بالا کن توی هر دو چشام نَمیری ایشالا

اربابِ خودم به من نیگا کن

اربابِ خودم بُز بُزِ قندی اربابِ خودم چرا نمی خندی

اربابِ خودم گُلی به جمالت از کجا بگم وصفِ کمالت

حاجی فیروزم، بله

سالی یه روزم، بله

حاجی فیروزم، بله

مثِل نیم سوزم، بله

بشکن بشکنه، بشکن

من نمی شکنم، بشکن

من نمی تونم، می تونی

چه جوری بشکنم؟ تق تق

چطوری بشکنم؟ تق تق

اینجا بشکنم یار گله داره، اونجا بشکنم یار گله داره

این عاشقِ بیچاره چقدر حوصله داره

حاجی فیروزم، بله

سالی یه روزم، بله

سالی که گذشت سالِ بد بود

سالی که گذشت سالِ بد بود

سالی بد وُ بد زِ بد بدتر بود

ای سال برنگردی، بری دیگه برنگردی

مردارو اَخته کردی، زنا رو شلخته کردی

دکونارو تخته کردی

همه رو خسته کردی

ای سال برنگردی بری دیگه برنگردی

ای سال برنگردی بری دیگه برنگردی

در سایه ایزد تبارک عید همگی بُوَد مبارک

یا حق یا هو

هر کی به کاری مشغول پولی بریز توو کشکول

یا حق یا هو

نشانه تعیین این آواز، لحن عامیانه آن و احتیاج به مشارکت جمعی برای خواندنش است. در واقع حاجی فیروز بندهایی را می خواند، اما احتیاج به همراهی اطرافیان برای تکمیل آوازش دارد، کاری گروهی که در نهایت به یک شادی جمعی منتهی می شود. هرچند در سالهای اخیر این موضوع هم رنگ باخته است.

حاجی فیروز که پیش تر پیغام آور بهار بود، این روزها در نظر جامعه به عنوان فردی که از سر ناچاری صورت خود را سیاه می نماید تا درآمدزایی کند دیده می شود و همین سبب شده این شخصیت اسطوره ای که گاهی به نقد شرایط موجود می پرداخت، تغییر ماهیت داده و به جایگاه او به چشم یک درآمدزایی موقت شب عید نگاه شود. هرچند با تغییر زاویه نگاه به موضوع، از سوی دیگر میتوان امیدوار بود که حاجی فیروز حتی با همین شیوه، به عنوان یک میراث ناملموس حفظ شده و به نسل بعدی منتقل شود.