کاخ ساسانی سروستان جلوه ای از معماری ساسانی - تور آسیایی ارزان

جهت دریافت خدمات ساخت آلاچیق با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. هر گونه خدمات طراحی و اجرای آلاچیق های مختلف را به ما بسپارید.

کاخ ساسانی سروستان

کاخ سروستان کهن ترین گنبد آجری ایران را در خود جای داده است. این کاخ ساسانی در استان فارس و در 9 کیلومتری جنوب شهر سروستان و در جهت روستای نظرآباد در دامنۀ دشتی فراخ جای گرفته است. کاخ سروستان در روزگار فرمانروایی بهرام پنجم یا بهرام گور (420-438 م) و گفته می گردد، توسط مهر نَرسه وزیر نام آشنای وی و چند پادشاه دیگر ساسانی ساخته شده است.

زمان ساخت

برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم ها در جهت سبک ساختمانی ویژه ای بود که معماری گوتیک را می توان تحقق نهایی آن دانست.

در منابعی تاریخی-جغرافیایی اطلاعاتی در باب کاخ ساسان یافت می گردد. این خردادبه در کتاب المسالک و الممالک پس از توضیحات فراوان در خصوص شهر استخر و عنوان اینکه استخر یکی از قدیمی ترین شهرهای پارس است، سروستان را یکی از قصبه های آن می شمارد. او در آن میان از بنایی یاد می نماید که عظیم بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شده است و مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اتاق ها و راهروهای متعددی می باشد. او بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت می دهند.

جغرافیای کاخ ساسانی

مجموعه کاخ ساسانی سروستان، در استان زیبای فارس، 9 کیلومتری جنوب غربی شهرستان سروستان، در جهتی که به روستای نظرآباد فارس منتهی می گردد، بین دشتی وسیع و زیبا قرار گرفته است.

موقعیت جغرافیایی کاخ ساسانی

تاریخچه کاخ ساسانی

با توجه به مستندات تاریخی و کاوش هایی که در خصوص کاخ ساسانی انجام شده است، نظرات مختلفی توسط کارشناسان و باستان شناسان تاریخی در خصوص قدمت احداث این بنای تاریخی ذکر شده است. به نظر می رسد سرگور اوزلی، زبان شناس، تاجر، دیپلمات و اولین سفیر بریتانیا به ایران، نخستین فردی بود که در خصوص بنای تاریخی کاخ ساسانی به مطالعه و پژوهش پرداخت. وی در سال 1810میلادی پس از بازدید از این مکان کهن، آن را بنایی آجری با سبک معمول دوره اسلامی معرفی کرد.

اما در سال 1840 میلادی اوژن فلاندن، نقاش، سیاستمدار و معمار فرانسوی پس از بازدید از مجموعه کاخ ساسانی، نظریاتی جالب در خصوص این بنای تاریخی بیان نمود. ابتدا وی بر این عقیده بود که عمارت ساسانی با کاربری کاخ احداث شده است و آن را با چندین چارطاقی مقایسه کرد.سپس به این نتیجه رسید که بنای ساسانی، آتشگاهی برجای مانده از دوران ساسانیان است. مادام ژان دیولافوا، مهندس راه و ساختمان و باستان شناس فرانسوی از دیگر پژوهشگرانی بود که پس از آنالیز مجموعه کاخ ساسانی، آن را متعلق به اواخر دوران امپراتوری هخامنشی معرفی کرد.

انتها در سال 1910 میلادی امیل هرتسفلد باستان شناس و ایران شناس آلمانی، قدمت کاخ ساسانی را به دوران پادشاهی بهرام پنجم (بهرام گور فرزند پادشاه ساسانی یزدگرد یکم که از سال 421 تا 438 میلادی، سلطنت ساسانیان را برعهده داشت)، نسبت داد و بیان نمود این عمارت به دستور بهرام پنجم و توسط مهرنرسه (وزیر اعظم پادشاهانی از جمله یزدگرد یکم، بهرام پنجم، یزدگرد دوم و پیروز) احداث شده است.

در خصوص قدمت ساخت کاخ ساسانی، نظریات متفاوتی ارائه شده است، اما بیشتر محققین و پژوهشگران خارجی و داخلی این مجموعه تاریخی را متعلق به دوران پادشاهی ساسانیان و زمان حکومت بهرام پنجم (قرن 5 میلادی)، می دانند. البته هنوز هم اختلافاتی در نوع کاربری این عمارت کهن وجود دارد. برخی از باستان شناسان این بنا را به دلیل فضای کوچک، محیط مناسبی برای کاخ پادشاهی ندانسته و آن را آتشگاه معرفی کردند.

تاریخچه کاخ ساسانی

این در صورتی است که تعداد دیگری از کارشناسان تاریخی، کاخ ساسانی را وسیع تر از یک آتشگاه دانسته و به عنوان استراحتگاه یا شکارگاه پادشاهی قلمداد کردند. در برخی از منابع تاریخی-جغرافیایی اطلاعاتی در خصوص کاخ ساسانی وجود دارد.

این خردادبه در کتاب المسالک و الممالک، پس از توضیحات فراوانی که در خصوص شهر استخر بیان نموده است، آن را یکی از قدیمی ترین شهرهای پارس معرفی نموده و سروستان را یکی از قصبه های آن در نظر می گیرد. وی از بنایی یاد می نماید که بسیار وسیع بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شده است. عمارتی که مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اطاق ها و راهروهای متعددی است. در نهایت وی بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت می دهد.

آشنایی با کاخ ساسانی سروستان

این کاخ که از سنگ و گچ ساخته شده یکی از قدیمی ترین گنبدهای آجری کشور را در خود جای داده و نسبت به بناهای دیگر این دوره چون کاخ فیروز آباد از معماری و طرح پیچیده و کامل تری برخوردار است. ایوانی مربع شکل بخش مرکزی آن را تشکیل می دهد که دارای 13 متر طول و عرض، و 18 متر ارتفاع دارد.

همچنین در مرکز و حیاط دارای گنبدی می باشد. این بنای عظیم از سنگ و گچ ساخته شده و گنبدها، ایوان ها، اطاق ها و دهلیزهای متعددی دارد.آخرین آنالیز های باستان شناسی در مجموعه کاخ سروستان نشان داد، این مجموعه ساسانی در دوره اوج شکوه خود حدود 30 هکتار وسعت داشته و مجموعه کاخ سروستان قدیمی ترین گنبد آجری کشور را در خود جای داده است.

کاخ سروستان

این بنا که از باشکوه ترین کاخ های ساسانی است، جنبه تقدس هم داشته و شامل یک ایوان ورودی و گنبدی در مرکز و حیاط است، در این کاخ نسبت به بناهای دیگر این دوره از فن معماری و پلان پیچیده و کامل تری استفاده شده است. نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی واقع شده است که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می گردد و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه می یابد.

ایوانی که در سمت شمال کاخ واقع است از طریق چند پله به محوطه بیرون کاخ مربوط می گردد اما ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و قسمت های دیگر بنا ارتباط دارد و در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره ای واقع شده است که مقابل هم قرار نگرفته اند. استفاده از فیلپوش برای قرار دریافت گنبدها روی بنا به وضوح دیده می گردد. برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده علاوه بر این شیوه، استفاده از ستون ها را به عنوان محافظ سقف در اتاق ها دیده می گردد.

همچنین تپه ها و ناهمواری های زمین های مجاور نشانگر ابنیه ای است که در اطراف کاخ بنیاد بوده است. روی هم رفته نقشه کاخ سروستان شیوه بسیار بدیع و جالب معماری عهد ساسانی را به نمایش می گذارد. برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم ها در جهت سبک ساختمانی ویژه ای بود که معماری گوتیک را می توان تحقق نهایی آن دانست.

در منابع تاریخی - جغرافیایی اطلاعاتی در باب کاخ ساسان یافت می گردد. ابن خردادبه در کتاب المسالک و الممالک پس از توضیحات فراوان در خصوص شهر استخر و عنوان اینکه استخر یکی از قدیمی ترین شهرهای پارس است، سروستان را یکی از قصبه های آن می شمارد. او در آن میان از بنایی یاد می نماید که عظیم بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شده است و مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اتاق ها و راهروهای متعددی می باشد. او بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت می دهد. این بنا در تاریخ 24 شهریور 1310 به شماره 23 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاخ اردشیر

مقایسه کاخ ساسان سروستان با کاخ اردشیر فیروزآباد :

این بنا همانند کاخ فیروزآباد و کوچکتر از آن است و طاق های گنبدی آن با آجر زده شده است.

آندره گدار در کتاب هنر ایران از کاخ ساسان یاد نموده و معتقد است که کاخ سروستان به دستور بهرام پنجم (480-420م) ساخته شده و از کاخ فیروزآباد بهتر حفظ شده است. طرح آن از طرح فیروزآباد پیچیده تر بوده و از نظر اصول فنی کاملتر می باشد و در ساختمان طاق ها و گنبدها مهارت زیادتری به خرج داده شده و نمای اصلی این بنا در طرف مشرق است.

در عقب تالاری که گنبد اصلی آن را پوشانده حیاطی است که مانند کاخ فیروزآباد در اطراف آن ساختمان های محل سکونت واقع شده اما فاقد قرینه سازی است و اطاق ها به ابعاد مختلف و رابطه میان آنها خیال پردازانه است. بنابراین ترکیب کاخ ساسان اساسا نظیر فیروزآباد است، اما در جزئیات آزادتر و متنوع تر از آن است.

در حقیقت اگر محل پذیرایی آن را منحصر به تالار بزرگ بدانیم برای اینکار بسیار تنگ بوده است. از طرفی تالارهای دیگر خیلی وسیع ولی تعدادشان کم، اما مجلل هستند و دربهای فراوانی به خارج باز می شوند.دور از آن است که آنجا را محل سکونت بدانیم. ایوان و تالار مربع نیز بوسیله دربهای تنگ و باریکی با هم مربوط می شوند. احتمال دارد که ساختمان مزبور که وسعتش یک چهارم کاخ فیروزآباد است، منحصراً یک کاخ پذیرایی بوده باشد.

مسائل کاخ ساسان سروستان

این بنا که یکی از باشکوه ترین بناهای تاریخی در استان فارس است از داشتن حداقل امکانات برای حضور گردشگر محروم است. در این بنا تابلویی که آن را به گردشگر معرفی کند وجود ندارد و اگر گردشگری احتیاج به آب آشامیدنی داشته باشد مجبور است یک مسافت پنج کیلومتری را پیاده روی کند تا به آب دسترسی پیدا کند، لذا آب مورد احتیاج خود را همراه داشته باشید.

این بنا حتی از داشتن تابلو راهنما در طی جهت شیراز به سروستان محروم است و حریم خاصی برای کاخ نیز وجود ندارد یا اگر این حریم تعیین شده برای عموم تعیین نشده است. مجموعه فاقد سرویس بهداشتی یا امکانات رفاهی همچون سکو یا جایگاه برای استراحت بازدیدنمایندگان است.

دسترسی به کاخ ساسانی

دیدگاه های افراد در خصوص کاخ ساسان

اختلاف نظر بعدی مربوط به نوع کاربری این بنای سنگی وگچی ساسانی می باشد؛ برخی از باستان شناسان با توجه به وسعت کمتر این بنا سنگی و گچی نسبت به کاخ های شاهنشاهی، آن را یک صومعه یا به عنوان یک آتشگاه می دانند (بیشتر به سبب نخست وزیر بهرام گور، مهر نرسی که توجه ویژه ای به دین زرتشتیان داشت) و به هیچ وجه به آن به عنوان یک کاخ سلطنتی نگاه نمی نمایند!

ولی برخی دیگر از باستان شناسان به سبب بزرگتر بودن این کاخ در مقایسه با آتشگاه ها و مکان های عبادتی، کاربری این بنا را به عنوان استراحتگاه و شکارگاه های سلطنتی در زمان ساسانیان می پندارند. به هر حال با احترام فراوان به برداشت هر باستان شناس داخلی و خارجی در خصوص این کاخ مخروبه اما شکوهمند، باید گفت جدا از مباحث مطرح شده فوق، تنها زیبایی و معماری خارق العاده این بنا می تواند ذهن هر مخاطبی را به حیرت وا دارد!

دسترسی

به دلیل هوای مطبوع، بهترین زمان برای ملاقات از این کاخ فصل بهار است. به طور کلی در این مدت استان فارس بسیار زیبا به نظر می رسد. قبل از اینکه عزم سفر به این منطقه و مشاهده کاخ را کنید، بد نیست بدانید هیچ گونه امکانات رفاهی اعم از رستوران، بوفه و سرویس بهداشتی در اطراف این مجموعه وجود ندارد، بناراین شما احتیاج دارید حتی آب آشامیدنی را هم به همراه خود ببرید.

نکته تاسف برانگیز اینکه برای کسب اطلاعات از تاریخ و شرایط کاخ هم هیچ گونه تابلویی وجود ندارد.

اگر بخواهیم این تاسف را کامل کنیم باید بگوییم که حتی تابلویی که جهت شیراز به سروستان را تعیین کند نیز وجود ندارد. با تمام این مسائل بدون شک رنج سفر و تماشای این کاخ ارزشش را دارد. اگر در طول شب بتوانید از بنا دیدن کنید، علاوه بر خود کاخ می توانید از تماشای آسمان زیبا و پرستاره شب هم لذت بسیاری ببرید.