رفتارهای عجیب نمایندگان مجلس در دوران مشروطه

به گزارش تور آسیایی ارزان، وقتی خبر فروش دختران قوچانی به ترکمانان، توسط آصف الدوله حاکم خراسان به مجلس رسید، به جای اتخاذ تدابیر منطقی، نمایندگان شروع به گریستن کردند.

رفتارهای عجیب نمایندگان مجلس در دوران مشروطه

علاوه بر تاثیر جنبه های منفی قانون انتخابات طبقاتی بر نخستین مجلس مشروطه، این نهاد نوپا از بعضی مسائل و مسائل داخلی نیز رنج می برد. نخستین مجلس نظام مشروطه، علاوه بر نبود تجربیات مجلسی، مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی نیز داشت که آن را از حرکت و سرعتش بازمی داشت یا در مواردی آن را از اتخاذ راهکار های اصولی منحرف می کرد.

در ابتدای کار مجلس، تکالیف روزانه معین نبود و کمتر وکیلی پایبند مقررات داخلی مجلس بود. مذاکرات نظم و ترتیبی نداشت. همین که کننده ای مطلبی را مطرح می کرد، دیگران رشته سخن او را قطع می کردند. درهمین زمینه، مذاکرات 7 شوال 1324 نیز نشان می دهد که تا آن زمان که حدود 50 روز از گشایش مجلس گذشته بود هنوز دستور جلسه معینی نداشت.

در همین روز، از مسائلی، چون تاخیر ورود وکلا، حضور تماشاچیان در مجلس، دادرسی شاکیان و مظلومان، مساله انتخابات وکلا در ولایات، قانون بلدیه و ... گفتگو شد، بی آنکه در یک مورد به نتیجه قطعی دست یابند (مذاکرات مجلس اول، 1384: 57). در مورد ترتیب حضور وکلا، رئیس مجلس گفت: گمان می رود تا وکلای ایالات وارد نشوند، انتظام ترتیب اوقات حضور وکلا ممکن نباشد. آقا میرزا طاهر، یکی از وکلا در پاسخ به رئیس گفت: اشخاصی که ترتیب کار خود را منظم نمی کنند، چگونه می خواهند امور مملکت را منظم کنند (همان).

این گفتگو ها نشان می دهد که وکلا چندان منظم نبودند و به وظایفشان عمل نمی کردند. پس از چند ماه که به این سان گذشت، اعتراضات بعضی وکلا نسبت به بی نظمی داخلی مجلس بالا گرفت. سیدمحمد طباطبایی به اعتراض برخاست و گفت: با همه این زحمات هنوز چیزی که مقصود بوده از این مجلس دیده نشده و داخل مجلس ابدا منظم نیست.

وی اضافه کرد که نخست باید مجلس را مرتب کرد و هنگامی که یکی نطق می کند، همه باید گوش بدهند و همهمه نکنند. دیگر اینکه وقتی موضوعی را مورد بحث قرار می دهند و یکی دو روز وقت صرف آن می کنند، آن بحث را ناقص نگذاشته و به موضوع دیگری نپردازند (کرمانی، 1349: 118؛ آدمیت، 1355: 371). این اعتراض طباطبایی بسیار بجا بود، زیرا مجلس بار ها در مورد طرح های بنیادی، چون تاسیس بانک ملی، راه آهن، ارتش و مانند آن ها به بحث نشست. اما نتوانست آن ها را پیگیری جدی کند و در هیچ مورد به نتیجه قطعی نرسید (محیط مافی، 1363: 279-280؛ مذاکرات مجلس اول، 1384: 65).

در واقع، عدم قاطعیت مجلس در پیگیری امور بنیادی، از عوامل اصلی ضعف و نابودی آن به شمار می رفت. بی نظمی در مجلس و اعتراض های مردمی نسبت به آن، کماکان پس از ورود وکلای آذربایجان همچنان ادامه داشت. یک بار دیگر تقی زاده به اعتراض گفت که مقررات داخلی کاملا متروک است، چنانکه وقت انعقاد مجلس معین نیست و حق وکلایی که از ایالات آمده اند ضایع می شود.

همه وکلا باید با هم داخل شوند و هر کس در صندلی شماره دار خود بنشیند و برای حرف زدن اجازه بخواهد (کرمانی، 1349: 29). این گونه بی نظمی ها در مجلس برای هواداران مشروطه دیگر قابل تحمل نبود و آن ها بار ها در مدرسه سپهسالار جمع شده بودند تا به این وضع اعتراض کنند. یکی دیگر از مسائل داخلی مجلس، تماشاچیان بودند که هر روز بر تعداد آنان اضافه کرده می شد.

گاهی یکی از بیرون وارد تالار مجلس می شد و بی مقدمه شروع به سخنرانی می کرد. یا اینکه بچه ها مدارس، با لباس یکسان به جلسه مجلس وارد می شدند و با رژه رفتن و خواندن سرود آزادی، مجلسیان را می گریاندند. آمادگی گریستن در مجلس، همانند جامعه پیوسته وجود داشت.

برای مثال؛ وقتی خبر فروش دختران قوچانی به ترکمانان، توسط آصف الدوله حاکم خراسان به مجلس رسید، به جای اتخاذ تدابیر منطقی، کنندگان شروع به گریستن کردند (آدمیت، 1355: 371). گذشته از اینها، چنانکه احتشام السلطنه، دومین رئیس مجلس می نویسد، در حدود یک سال ریاست صنیع الدوله بر مجلس، آداب و عادات ناپسند بعضی وکلا همچنان ادامه داشت.

برای مثال، در ساعاتی که وکلا مشغول مذاکره بودند، صدای رفت وآمد کالسکه ها و اسب ها و شیهه آن ها مانع شنیدن مذاکرات می شد. ورود اسب ها تا داخل باغ و عمارت، سبب ایجاد بوی تعفن می شد. از این رو، احتشام السلطنه دستور داده بود که از ورود اسب و قاطر به داخل محوطه بهارستان جلوگیری شود، اما بعضی متغیر شده و اصرار داشتند که از این دستور استثنا شوند (احتشام السلطنه، 1367: 603). همچنین ورود علما به مجلس، توام بود با برخاستن همه وکلا و تماشاچیان، همراه با صلوات یک تماشاچی و پیروی دیگران از او.

این صحنه ها نیز هر روز چند بار و در هنگامی که وکلا و وزرا مشغول نطق یا قانون گذاری بودند تکرار می شد. از این رو، مقرر شده بود که وقتی زنگ جلسه به صدا درمی آمد، حرکات اضافی و مزاحمت ایجاد نکنند و رئیس مجلس خود از طرف وکلا احترام لازم را در هنگام ورود بهبهانی یا طباطبایی به عمل آورد (همان: 604-605).

بر این اساس، این مساله در فصل دوم نظام نامه داخلی مجلس نیز چنین گنجانده شد: تواضع کردن و ادای بعضی رسومات که اسباب تفرقه حواس (حواس پرتی) باشد در مجلس ممنوع است (مذاکرات مجلس اول، 1384: 768). علاوه بر اینها، عوامل دیگری نیز سبب کندی کار مجلس یا از هم گسیختگی امور آن می شدند. برای مثال، نبود یک دستگاه قضایی سالم و موثر از یکسو و از سوی دیگر، افزایش ناامنی ها در ایالات به تحریک دربار یا حکام، سبب شده بود که سیل تلگرافات و شکایات برای دادخواهی، به سوی مجلس سرازیر شود.

بخشی از علت روی آوری مردم به مجلس برای دادخواهی این بود که نهادهایی، چون صندوق عدالت و مجلس تحقیق مظالم که در دوره پیش از انقلاب شکل گرفته بود، در نظام استبدادی قاجار، کارآیی خود را از دست داده بودند (آدمیت و ناطق، 1356: 375-376).

از سویی، مردم به قوه مجریه که عناصر آن اغلب با نظر شاه معین می شدند، اعتماد نداشتند. از این رو، رسیدگی به عرایض و دادخواهی که خارج از وظایف مجلس بود. بخشی از وقت این نهاد نوپا را می گرفت و آن را از انجام وظایف اصلی اش بازمی داشت. چنانکه براساس اظهار کمیسیون عرایض مجلس، بیش از هزار مورد شکایت رسیده بود که مجلس آن ها را به وزارت داخله ارجاع داده بود. البته در آنجا نیز همه آن ها بی پاسخ مانده بودند.

چنین وضعی اعتراض وکلا را برانگیخت و یکی از آنان گفت: چرا مجلس به وظیفه خود (در قبال مظلومین) عمل نمی کند. تکلیف متظلمین چیست و رفع ظلم را از که بخواهند؟ چرا دیوان عدالت و مجلس تحقیق تشکیل نمی شود؟ چرا عرایض و تلگراف های مردم را معین نمی کنند؟ (مذاکرات مجلس اول، 1384: 57).

مردم نیز این ها را از ناتوانی مجلس دانسته و رفته رفته از آن دلسرد می شدند. در چنین شرایطی، اگرچه وکلا از ضعف های داخلی مجلس و نارسایی های آن آگاه بودند، اما کاری از آنان ساخته نبود، زیرا تجربه لازم را در اداره یک مجلس قانون گذاری نداشتند.

شماری از وکلا نیز مصالح و منافع شخصی را بر تعهد مجلسی و منافع ملی ترجیح می دادند. بر پایه گزارش مخبرالسلطنه، بیشتر وکلا صلاح شخصی را بر صلاح مملکت ترجیح می دادند ... تجربه معلوم کرد آنکه بیشتر برخلاف دولت در نطق ها حرارت به خرج می داد، شب ها یا درباریان را ملاقات می کرد یا ظل السلطان را (مخبرالسلطنه، 1363: 148). در مجموع، این ضعف ها، همراه با منازعات درونی و تهدید های بیرونی، سبب شدند که شماری از وکلا مخفیانه با پایگاه سنتی قدرت، یعنی دربار ارتباط برقرار کنند. برای نمونه، یکی از این افراد سعدالدوله بود.

او در کمتر از یک سال با چرخشی از جناح رادیکال به اردوی سلطنت طلبان پیوست. او ابتدا در کشمکش های میان مجلس و شاه بی طرف ماند، اما پایان استعفا داد و کاملا از شاه حمایت کرد. گفته شد علت این چرخش سریع او، رقابت با تقی زاده بر سر رهبری جناح لیبرال- رادیکال، مبارزه با صنیع الدوله بر سر ریاست مجلس و نیز جاه طلبی های او برای رسیدن به صدارت بوده است (آفاری، 1379: 96).

شمار کمی از وکلا نیز متهم به جاسوسی و داشتن ارتباط با سفارتخانه ها بودند (مخبرالسلطنه، 1363: 148). بنابراین، تنها 30 تا 40 نفر از دیوان سالاران و رجال بودند که کمابیش اطلاعات و تجربه سیاسی داشتند مانند صنیع الدوله، احتشام السلطنه، مخبرالدوله، مستشارالدوله، وثوق الدوله، تقی زاده، ممتازالدوله و همانند آنان.

از مقاله ای به قلم ابوطالب سلطانیان و طاهر شمسی. منبع: فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، شماره 3، پاییز 1395: 510-491

منبع: فرادید
انتشار: 21 آبان 1398 بروزرسانی: 6 مهر 1399 گردآورنده: asiaro.ir شناسه مطلب: 429

به "رفتارهای عجیب نمایندگان مجلس در دوران مشروطه" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "رفتارهای عجیب نمایندگان مجلس در دوران مشروطه"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید