زیر پای کشور خالی می گردد - تور آسیایی ارزان

به گزارش ایرنا، پدیده فرونشست موضوع جدیدی نیست بلکه سال جاری با شدت یافتن شرایط خشکسالی، کاهش بارش ها نسبت به 50 سال اخیر و برداشت بی حد آب های زیرزمینی با این پدیده به صورت جدی تری روبرو هستیم.

پدیده ای که سازمان نقشه برداری دهه 80 برای نخستین بار به آن موضوع اشاره نمود و در این زمینه اطلس فرونشست منتشر و پس از آن در سال 1395 دومین اطلس سراسری فرونشست کشور را منتشر کرد. اکنون برای سومین بار، تهیه نقشه های پهنه بندی با تاکید بر پهنه بندی مخاطره فرونشست، دشت های کشور با اولویت دشت های بحرانی مرتبط با این پدیده در دستور کار متولیان امر قرار گرفته است تا با به صدا در آمدن زنگ خطر، به داد سفره های زیرزمینی برسند.

نه تنها کشورمان با پدیده فرونشست دست و پنجه نرم می نماید بلکه بر اساس آخرین آمار ها 150 کشور با این بحران روبه رو هستند. بر اساس اعلام مجامع بین المللی، چهار میلی متر فرونشست باید بحران محسوب شود این درحالی است که مقیاس دنیای رقم فرونشست تا به امروز حداکثر 32 سانتی متر بوده است.

کاهش ورودی و ذخیره سد های کشور و برداشت 14.5 میلیون متر مکعب آب، بیشتر از ظرفیت آبخوان ها از عمق 200 متری زمین، فرونشست زمین را در 95 درصد دشت های ایران پدید آورده است. پدیده ای که در منطقه ها مسکونی، صنعتی و کشاورزی می تواند فاجعه های فراوانی در پی داشته باشد.

بر اساس اعلام علیرضا شهیدی معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، اکنون از 606 دشت موجود در کشور، بیش از 300 دشت با شرایط قرمز و بحرانی روبرو اند و همین مساله سبب شده تا بخش هایی از کشور خالی از سکنه شده و مهاجرت از جنوب به شمال را ببینیم.

بعلاوه بر اساس آخرین هشدارها، رضا شهبازی مدیرکل دفتر برنامه ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: 30 استان کشور در معرض مخاطره فرونشست زمین واقع شده است.

14 استان کشور از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان نسبت به سایر استان ها در شرایط غیر قابل جبران فرونشست زمین قرار دارند که می تواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.

فرونشست و مرگ آبخوان ها

بر اساس استاندارد دنیای اگر مقدار فرونشست زمین از چهار میلیمتر در سال بیشتر باشد باید شرایطی بحرانی اعلام نمایند در حالی که سالیانه در دشت های استان تهران 36 سانتیمتر، فارس 54 سانتمیتر، خراسان 25 و اصفهان 23 سانتیمتر فرونشست زمین داریم.

فرونشستی که باعث مرگ آبخوان ها، کاهش حاصلخیزی خاک، خسارت به بخش کشاورزی، از بین رفتن استحکام ساختمان ها و در نتیجه آسیب پذیری آن ها در برابر زلزله می شود. به همین دلیل تصاویر ماهواره ای موسسه تحقیقاتی اینتل لب هم از این پدیده با اسم بمب ساعتی بی صدا یاد نموده و آن را تهدیدی برای 13 میلیون نفر جمعیت ساکن در این منطقه ها دانسته است.

موسسه تحقیقاتی اینتل لب به تازگی با استناد به اطلاعات و داده های ماهواره ای و مقایسه تصاویر ضبط شده از ژانویه 2020 تا می 2021 به موضوع فرونشست پرداخته است و به این نتیجه رسیده که بیشترین حد فرونشست زمین در تهران به طور میانه چهار سانتی متر در سال بوده و حتی در بعضی نقاط این تغییرات به 25 سانتی متر رسیده است.

فرونشست زمین در پهنه ای وسیع با مساحتی حدود 416 کیلومتر مربع در جنوب غرب دشت تهران و شهریار قطعی است و بیشینه نرخ این فرونشست حدود 16 سانتی متر در سال و الگوی آن V شکل است.

مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری از منابع آب شرکت آب منطقه ای تهران در این باره می گوید: از سال 84 به بعد نخستین آثار فرونشست در دشت ورامین مشاهده شد و اکنون سالیانه به طور میانگین بین 20 تا 25 سانتی متر فرونشست در نواحی جنوب این استان برآورد می شود.

مصطفی دهقان در این باره ادامه می دهد: توجه به واقع شدن کشورمان در کمربند خشک دنیا و بعلاوه اقلیم خشک و نیمه خشک استان تهران، ادامه فرایند خشکسالی ها به صورت طبیعی بر افزایش نرخ فرونشست تاثیر مستقیم خواهد داشت.

به گفته این مقام مسوول، بعلاوه در منطقه هومند آبسرد در شرق استان تهران با وجود افت سالیانه سطح آب زیرزمینی افزون بر 2 متر و 30 سانتی متر، فرونشست در سطح زمین دیده نمی شود، اما افت سطح آب زیرزمینی حدود نیم متری در جنوب تهران ایجاد فرونشست شاخص در منطقه می نماید.

محمد آریامنش یک متخصص هیدروژئولوژی در باره شرایط فرونشست هشدار داده و گفته است که بر اساس پژوهش ها و آنالیز های صورت گرفته از سوی سازمان ها و موسسات پژوهشی ذیربط به نظر می رسد که بیشترین زمین نشست در تهران در محدوده منطقه ها 12، 18 و 19 روی داده که گاهی تا 30 سانتی متر هم عمق آشکار است.

بر اساس اعلام این کارشناس، زمین نشست های بعضی نواحی در جنوب تهران هم در جهت راه آهن قابل پیگیری است. در دشت ورامین و اسلام شهر هم این رویداد مخرب به ویژه در سال های اخیر توسعه یافته است ضمن اینکه نرخ زمین نشست در دشت تهران با شهر تهران کاملا فرق دارد. شهر تهران روی بستری درشت گونه بنا شده و ظرفیت فرونشست بسیار کمتری نسبت به دشت تهران دارد. در حالی که اسلامشهر، دودانگه، رباط کریم و شهریار در منطقه جنوب شهر هایی هستند که روی دشت تهران قرار گرفته اند.

این استاد دانشگاه گفته است که بر اساس مطالعات سازمان زمین شناسی محدوده در برگیرنده فرونشست که موقعیت شهری تهران و بعضی از مراکز جمعیتی اطراف آن در جنوب و جنوب غربی (نظیر اسلام شهر) را مورد تهدید قرار داده تفکیک و نشان داده شده است. مراکز جمعیتی نظیر کهریزک، شورآباد، سلطان آباد و اسلام شهر از مراکز جمعیتی عمده در پهنه های فرونشست جنوب و جنوب غرب تهران هستند.

این کارشناس نسبت به زلزله خاموش فرونشست هشدار داده و اعلام نموده است که همانطور که زمین لرزه ها به طور ناگهانی باعث از بین رفتن هزاران انسان می شوند و بسیاری از تاسیسات و زیرساخت های مالی را نابود می نمایند، زمین نشست ها هم می توانند در طول زمان باعث بلعیدن سرمایه های بزرگی شوند که ممکن است هیچ زمین لرزه ای نتواند به این مقدار آسیب وارد کند. راه های مقابله با هرکدام فرق دارد و متاسفانه هر دو در کشور ما بحران آفرین بوده اند.

راه چاره های مقابله با فرونشت زلزله خاموش

منشا، علت ایجاد، روش شناسایی و تحلیل، خرابی ها و ابعاد و مقدار و محدوده درگیری و بعلاوه روش بهسازی و کنترل فرونشست در دشت های کشور فرق دارد زمانی که فرونشست در یک دشت وسیع و در ابعاد گسترده رخ می دهد، ریشه آن در عمق زمین است و مانند یک زلزله ای خاموش که خرابی به بار می آورد.

مسائل مختلفی در مورد شدت یافتن فرونشست تاثیر دارد که می توان به فعالیت های انسانی شامل پمپاژ بیش از مقدار آب سفره های آب زیر زمینی، نفت و گاز از منابع زیرسطحی، انحلال و تخریب آبخوان های سنگ آهکی، تخلیه و فروپاشی معادن زیرزمینی، زهکشی خاک های آلی و مرطوب سازی خاک های خشک در منطقه ها بیابانی اشاره نمود که این فرونشست روز به روز باعث تخریب جاده ها، فروریزش تونل ها، نشست بنا های مسکونی، جابجایی ریل های آهن و ده ها رویداد تلخ می شود.

سید عبدالرضا سعادت، مدیر کل اداره نقشه برداری زمینی هم در مورد راه چاره های لازم برای کاهش فرونشست ها گفته است که بحث فرونشست بحث برداشت آب است. باید این مساله مدیریت شود. برگشت به این راحتی امکانپذیر نیست بنابراین برترین راه مدیریت و کنترل مصرف آب است.

بر اساس نظر این مقام مسئول، در این زمینه فرهنگ سازی می تواند بسیار موثر باشد. مردم باید مطلع شوند که در آینده ممکن است برای نسل آینده مسائلی ایجاد شود. هرچند سازمان نقشه برداری هشدار هایی می دهد، اما همچنان می بینیم که این مشکل به طور اصولی حل نشده است. هرچند در بحث مدیریت بحران، مسوولین اقداماتی انجام می دهند، اما باز به نظر می رسد که باید در این باره بیشتر کار شود. اصلاح الگوی کاشت و سایر مواردی از این دست می تواند یاری کند که این فرایند یعنی فرونشست زمین تا حدودی کاهش پیدا کند.

مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری از منابع آب شرکت آب منطقه ای تهران هم به راه چاره های فرایند کاهش فرونشست اشاره نمود و معتقد است به صورت طبیعی کاهش برداشت از منابع آب­های زیرزمینی و یا انجام تغذیه مصنوعی 2 راه چاره اساسی برای افزایش ظرفیت و حجم منابع آب ­های زیرزمینی در حال فرونشست است.

وی، تاکید نموده است که برای کاهش مصرف لازم در همه بخش­ های مصرف، باید سازگاری با کم آبی اتفاق بیافتد در واقع با توجه به حجم کم منابع آب در دسترس باید به سمت شیوه هایی حرکت کنیم که کمترین مقدار مصرف آب را در پی داشته باشیم.

وی به نقش بخش کشاورزی در فرایند کند شدن فرونشست زمین پرداخته و معتقد است که در بخش کشاورزی اصلاح الگوی کشت و نکاشتن گیاهان آب طلب مانند صیفی جات و سبزیجات و کاشت گیاهان و گونه های کم مصرف، و در بخش صنعت تغییر فناوری ها و حرکت به سمت فناوری های نوین مفیدترین راه چاره کاهش مصرف آب است چراکه در بسیاری از کشور های صنعتی با تغییر فناوری و استفاده از آب بازچرخانی (صنایع همانند کاغذ و نساجی) صرفه جویی قابل ملاحظه ای در مصرف آب صنعتی رخ داده است.

دهقان، توجه به مقررات و قوانین مربوط به شهرسازی و احداث ساختمان ها به نحوی که اتلاف آب و انرژی در آن ها به حداقل برسد و تزریق مستقیم آب بارش در سطح شهر ها به درون زمین را مهمترین راه چاره کاهش مصرف در بخش آب شرب اسم و بر استفاده از پساب های تصفیه شده شهری به اسم جایگزین مطمئن برای چاه های کشاورزی مجاز و محدود کردن بهره برداری از چاه های کشاورزی تاکید نموده است.

به گزارش ایرنا، کارشناسان و محققان دغدغه مندانه به راه چاره هایی در تشدید فرونشست پرداخته اند تا با توجه به تغییر الگوی کشت، استفاده از روش های نوین آبیاری، تغییر الگوی مصرف آب در صنعت، استفاده از چرخه های بسته آب در راستای کاهش بهره برداری از منابع آب زیرزمینی و مطلع سازی مردم نسبت به الگوی مناسب مصرف را به اسم یکی از راه چاره ها ارائه نموده اند.

اهتمام به موضوع فرونشست باید به صورت جدی مورد توجه مسوولان متولی قرار گیرد بر اساس گفته محمد درویش رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اگر نقطه ای که دچار فرونشست شود دیگر بر نمی شود اگر هم بخواهند برشود دستکم 50 هزار سال طول می کشد، اما می توانیم مانع رخ دادن آن در دشت های دیگر کشور شویم؛ هنوز این فرصت وجود دارد که بخش های قابل توجهی از کشور را نجات دهیم.

در این جهت نیازمند توجه جدی به راه چاره های ارائه شده در پدیده فرونشست هستیم ضمن اینکه توان خود ترمیمی طبیعت هم می تواند راه نجات از مسائل و چالش های زیست محیطی منابع آبی کشورمان است.